Shivacharitramala part 106
======================
Panhala’s distance did not save Maharaj
======================
नाशिक प्रांताच्या उत्तर भागात हे साल्हेर आणि मुल्हेर किल्ले आहेत. आपल्याला एक नवलाची गोष्ट सांगतो. साल्हेर , मुल्हेर आणि बागलाण हा डोंगरी प्रदेश मोहिते घराण्याच्या सत्तेखाली इ. स. १६३० पर्यंत पूर्णपणे सार्वभौम स्वातंत्र्यात होता. बाकी सारा प्रदेश बहमनी , फरुकशाही आणि मोगल सुलतानांच्या ताब्यात गेला होता. सह्याद्रीच्या रांगेतील , विशेषत: कोकण बाजूचा काही काही भाग शत्रूला झटकन कधीच मिळाला नाही. तेथील असह्य शौर्य असलेले मराठे शत्रूशी झुंजतच राहिले. जवळजवळ , अल्लाउद्दीन खलजीच्या नंतर दीडशे वर्षे हा भाग झुंजत झुंजत ‘ स्वराज्य ‘ करीत होता. नंतर वेळोवेळी ही राज्ये सुलतानांच्या कब्जात गेली. पण बागलाणचे मोहिते शहाजहानपर्यंत स्वातंत्र्य टिकवून होते. अखेर शहाजहानने बागलाण घेतला.
इथे लक्षात येते सह्याद्रीची ताकद. इथल्या माणसांची कणखर मने आणि मनगटे. सह्याद्रीच्या आश्रयाने राक्षसी शत्रूच्या विरुद्धही शतकशतक झुंजता येते आणि राज्य टिकविता येते हे यातून लक्षात येते. हेच सह्याद्रीचे वर्म शिवाजीराजांनी ओळखले. हे वर्म पुढच्या काळात इंग्रजांच्या विरुद्ध लढताना आपल्या लक्षातच आले नाही. आपल्याच भूगोलाचे महत्त्व किती मोठे आहे हे जर समजले नाही , तर काय होते याचे नमुने हिमालयाच्या , हिंदुकुश पर्वताच्या , विंध्याचलाच्या , अरवलीच्या आणि सह्यादीच्याही प्रदेशात दिसून आलेच की ! *मग आमच्यातलेही थोर राष्ट्रपुरुष सहज बोलून जातात की , अमक्या प्रदेशाला कसले महत्त्व आहे , तेथे गवताची काडीही उगवत नाही. अन् मग घडतो तो पराभवाचा इतिहास.*
शिवाजी महाराजांनी आपल्या भूगोलाचे महत्त्व नेमके ओळखले. आपल्या इतिहासाचे सार्मथ्य आणि आमच्याच घातपातांनी घडलेले दुदैर्वी पराभव महाराजांनी असेच नेमके ओळखले आणि स्वराज्याची संपूर्ण उभारणी सह्यादीच्या आश्रयाने त्यांनी केली. शिवकालीन स्वराज्याचा नकाशा आपण पाहिला , तर महाराजांनी सह्यादीच्या आश्रयाने राज्यविस्तार दक्षिणोत्तर मुख्यत: केलेला दिसेल. ते तेथेच थांबणार नव्हते. संपूर्ण महाराष्ट्र , किंबहुना संपूर्ण भारतवर्षच जिंकून घेण्याचं स्वप्न ते पाहात होते. पण प्रारंभी त्यांनी डोके टेकले सह्यादीच्या पावलांवर. अन् निशाण लावले सह्यादीच्या शिखरावर. मृत्युनेच महाराजांना थांबविले. नाहीतर स्वराज्याच्या सीमा त्यांच्या हयातीत चंबळ ओलांडून यमुनेपर्यंत तरी खास पोहोचल्या असत्या.
तर सांगत होतो बागलाणची महती. साल्हेर , मुल्हेर स्वराज्यात दाखल झाले. या विजयाच्या बातम्या रायगडावर आल्या. साल्हेर म्हणजे विजयी पानपतच ठरले. लाखासव्वालाखांच्या मोगली फौजा उघड्या मैदानावर समोरासमोर झुंजून मराठ्यांनी उधळून लावल्या. या विजयाला तोड नाही. आस्मानी फत्ते जहाली. दिलेरखानासारखा अफगाणी सिपहसालार परास्त जाहला. ही गोष्ट असामान्य झाली. सिंहगडावर सुरू झालेली मोहीम साल्हेर गडापर्यंत विजयाचा भगवा झेंडा 🚩 घेऊन फत्ते पावली. महाराज बहुत प्रसन्न जाहले.
Maharaj was talking on Raigad with some of his important companions. Fortunately, the date of their meeting has also been found. This day was January 6, 1672. There was good news of victory in Nashik province. Maharaj was relieved. The happiness of the Swarajya, the welfare of the people and the victory in the battles for the Swarajya was the only source of happiness for the Maharaja. News from Nashik was of victory. Now that the war has been declared, the couple has to bear the brunt of grief. It was very sad that a warrior like Suryaji Kakade was killed. But what is the solution? This is the religion of war. He used to laugh with one eye and cry with a thousand eyes. He used to cover his grief and present new ambitions to his colleagues. At the same time, Maharaj said to the Saungads sitting in front of him, Wealth increased. But one thing remained in my mind. My Panhalgad has not been found yet. Panhala is the gate of Deccan. We want Panhalgad. The distance to the panhala does not suffice. ‘
In fact, for Panhala, Maharaj must have been starving twice a day. Thirteen years ago (September 22, 1660) Panhala had to be handed over to Adilshah of Bijapur. Maharaj was anxious to get it back. But I didn’t get the chance. Yoga did not match. Before going to Agra. 16 Jan. On this day in 1666, Maharaj with about three thousand troops raided Panhala at midnight. But the plan failed. Maharaj’s raid was thwarted by the royal fort keeper of Panhala. About a thousand Marathi manas fell on the four doors of the panhala. Was defeated. Maharaj had to withdraw. Helpless with the rest of the army, he ran towards Vishalgad. They were overwhelmed by this defeat. Tears of sorrow were flowing from their hearts. Like Draupadi, who had been in exile for thirteen years, Maharaj was restless.
Today, thirteen years later, Maharaj’s spirits suddenly rose. Talking to the players in front, he quickly said, ‘Who takes Panhala? Who Who
This question suddenly fell on the chest of all the stonemasons in front. Motyaji Mama Khalekar, who was sitting next to him, said, Maharaj, tell me. I take Panhala. And such words came out of everyone’s mouth. Among them were Ganoji, Annaji Dutto, someone else. Another Maratha wrist of a man’s wrist. The answer came out of his mouth as if a sword should come out of its sheath. Anto said, ‘Sir, I am taking Panhala. Leave it to me Leaving now. Suppose you take a panhala.
It was easy to talk about this issue in a sitting meeting. The name of this leaf was Kondaji Farjand.
Thoughts of homelessness, of hunger, of a thousand difficulties, of tens of thousands of investments, of all shapes and sizes, flew from the minds of all like Pachola, and a single thought sparkled like gunpowder in the mind. Panhala,
Panhala,
Panhala!
… respectively.